■ دکتر حناچی : برای کاهش گازهای گلخانه‌ای، ناگزیر به انطباق با طبیعت هستیم

دکتر حناچی : برای کاهش گازهای گلخانه‌ای، ناگزیر به انطباق با طبیعت هستیم

«اصالت در معماری در ۴ محور اصلی باید مورد توجه قرار بگیرد. بدین‌معنا که ضمن رعایت اصول و احترام به تفکر معماری قدیم، معماری امروز خلق کنیم و معماری امروزی نباید در تعارض با گذشته باشد.» این جملات بخشی از باورهای معاون معماری و شهرسازیِ وزیر و عضو هیأت علمی دانشکده‌ی معماری دانشگاه تهران در انتقاد از معماری معاصر است.

دکتر پیروز حناچی که هم‌اکنون سمت معاون معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی و دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران را برعهده دارد، دانش‌آموخته دکترای معماری دانشگاه تهران و فارغ التحصیل ممتاز در سال ۱۳۷۸ است. وی که در دوران سه ساله حضور خود در دولت یازدهم و در وزارت راه و شهرسازی انتقادهایی به شیوه شهرسازی کلانشهرها مطرح کرده است از منتقدان جدی معماری غالب ساختمان‌های کشور نیز هست.

این چهره معماری کشور که دارای مقاله‌های متعددی در زمینه مرمت، مرمت بافت‌های با ارزش شهری و روستایی است، از رساله دکتری خود با عنوان «مبانی نظری مرمت‌شهری در شهرهای تاریخی ایران» دفاع کرد و اکنون عضو هیات علمی و استاد تمام دانشکده معماری دانشگاه تهران است. گفتگوی ما را با این معمار می‌خوانید:

پیروز حناچی معاون شهرسازی و معماری وزیر راه و شهرسازی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی در بیان اهمیت معماری و نقشی که معماری در شهرسازی ایفا می‌کند می‌گوید: قبل از صحبت در مورد معماری و اهمیت آن، نقش و ارتباطی که معماری با شهرسازی دارد، باید به این نکته توجه کرد که چرا در شهرهای ما معماری ایرانی اسلامی یا معماری مبتنی بر هویت ایرانی محقق نمی‌شود؟ برای توضیح این امر باید به صورت ۳ بعدی در محور X، Y و Z و نه دو بعدی و از روی نقشه در مورد آن صحبت کرد.

دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران با تاکید بر اینکه کیفیت شهرها را بُعد سوم یعنی محور Z می‌سازد در حال حاضر عامل اصلی شکل‌دهنده شهرهای ایران را قطعات تفکیکی پلاک‌های‌مسکونی که بیشترین سطوح شهر را به خود اختصاص می‌دهند عنوان می‌کند و می‌افزاید: نسبت پلاک‌های مسکونی در شهرهای تاریخی در طول و عرض یک به یک است یعنی قطعات تفکیکی پلاک‌های‌مسکونی به مربع نزدیک است و دقیقا به همین دلیل است که امکان به وجود آمدن حیات‌مرکزی در مراکز تاریخی به دلیل رعایت اصول معماری و شهرسازی به راحتی فراهم است.


به گفته دکتر حناچی؛ سطح اِشغال در بافت‌های‌تاریخی شهرهای ایران به گونه‌ای است که فضاها در مناطق گرم وخشک دور حیاط مرکزی شکل می‌گیرند که این شیوه در زندگی کنونی تغییرات عمده‌ای داشته است. زیرا شکل تشکیل خانوار در ایران با ورود مدرنیته و شهرنشینی تغییراتی شگرف، به‌روز و با سرعت فراوانی کرد. همچنین حد و نصاب تفکیک پلاک‌ها نیز تغییر کرد. بدین‌معنا که نسبت متوازن یک به یک به یک به دو ویک به سه تغییر کرد.

حناچی تاکید می‌کند: در این وضعیت (تغییر حد و نصاب تفکیک پلاک‌ها) قطعات ۲۰۰، ۲۵۰ و ۳۰۰ متری دیگر یک به یک نخواهند بود بلکه به قطعات یک به دو و یک به سه تقسیم خواهند شد؛ یعنی قطعات ۱۰ در ۲۰، ۱۲.۵ در ۲۰، ۱۰ در ۳۰ متر؛ که وقتی روی این نسبت جرم‌گذاری نیز انجام می‌شود یعنی ۶۰ درصد در شمال و جنوب در حداکثر طبقات ۴ تا ۵، اساسا امکان مانور برای رسیدن به کیفیتی بالاتر را فراهم نمی‌کند و از آن بدتر اینکه همه شهرهایمان دارند شبیه به هم می‌شوند.

نخستین رییس مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری ایران ادامه می‌دهد: قدیم مصرف برق و انرژی به این میزان نبود و تلاش می‌کردند با حداکثر انطباق با طبیعت ساخت و ساز شکل بگیرد. در حال حاضر و در شرایط فعلی با در دسترس‌بودن انرژی و سیستم‌های تهویه، شرایط استفاده بیش از اندازه انرژی به وجود آمده و در پی آن مشکلاتی ایجاد شده است. همچنین با توجه به اینکه ایران در اجلاس پاریس تعهد کرده است تا گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهد ناگزیریم که در شهرسازی و ساخت و سازها به انطباق با طبیعت بیاندیشیم.

ریشه معماری ایرانی – اسلامی انطباق با طبیعت، شرایط اقلیمی و فرهنگی است

حناچی یکی از ریشه معماری ایرانی اسلامی را در مصرف بهینه انرژی و انطباق کامل با طبیعت و شرایط اقلیمی و فرهنگی عنوان می‌کند و به پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی گفت: در حال حاضر در داخل شهرها که الگوها شکل پیدا کرده‌اند، الگوهای جرم‌گذاری را به راحتی نمی‌توان تغییر داد ولی در شهرک‌های و شهرهای جدید که ساخته می‌شوند و مجوز می‌گیرند این امکان فراهم است.

وی تاکید می‌کند: در مکان‌هایی که به شکل ایزوله خارج از شهرها داریم ساخت و ساز می‌کنیم دستمان بازتر است و می‌توانیم شهرهایی بسازیم که منطبق با طبیعت، شرایط اقلیمی و فرهنگی با معماری زیبای ایرانی هستند.

عضو هیات علمی دانشکده معماری دانشگاه تهران معتقد است: اصالت در معماری در ۴ محور اصلی باید مورد توجه قرار بگیرد. بدین‌معنا که ضمن رعایت اصول و احترام به تفکر معماری قدیم، معماری امروز خلق کنیم و معماری امروزی نباید در تعارض با گذشته باشد. نخستین محور اصالت در معماری، ساختار فضایی است و اینکه باید آنچه را که در قدیم داشتیم به درستی بشناسیم.

تشریح ۴ محور اصلی رسیدن به اصالت در معماری

وی در بیان ۳ اصل دیگر به ظرافت‌های معمارانه، توده‌گذاری و جرم‌گذاری بر روی زمین و استفاده از مصالح اشاره می‌کند و در تشریح هریک از آنها می‌گوید: ظرافت‌های معمارانه یعنی جزئیاتی که معماران در هنگام ارایه به آن توجه می‌کردند. این جزییات در سردرهای قدیمی تهران و شکل‌گیری بیشتر شهرهای کشور با شیوه استفاده از آجر یا خشت از ویژگی‌هایی است که می‌تواند معنا و ترجمان امروزی پیدا کند و در عین‌حال در تدوام با دیروز باشد. همچنین مجموعه خانه‌های مسکونی پتروشیمی ماهشهر، شوشتر نو، مسجدالغدیر تهران همه نمونه‌های قابل‌توجهی هستند که ظرافت‌های معمارانه در مورد آنها رعایت شده است.

معاون وزیر راه و شهرسازی تاکید می‌کند: ادامه این روش (ظرافت‌های‌معمارانه و توجه به فضا) لزوما به معنای تکرار همه اتفاقات گذشته نیست. بلکه به معنای توجه به اصولی است که در عین احترام به گذشته، آینده روشن را ترسیم می‌کند.

به گفته حناچی؛ توجه در جرم‌گذاری و خط آسمان سومین اصل است. معمولا در شهرهای قدیمی و مکان‌هایی که پایه‌های تاریخی دارند این ویژگی قابل‌مشاهده است. و در نهایت چارمین اصل، استفاده از مصالح متناسب با اقلیم است؛ مصالحی که نامتجانس با محیط پیرامون خود نباشند و وجهی خنثی داشته باشند. بدین‌معنا در مکان‌هایی که همه دارند با خشت و آجر کار می‌کنند استفاده از گرانیت مشکی نوعی نامتجانس بودن با فضا و به بیان دیگر دهن کجی به گذشته محسوب می‌شود.

وی استفاده از شیشه و پروفیل با سازه‌های غشایی را از جمله مصالح قابل قبول عنوان می‌کند و در بیان ویژگی آن، برگشت‌پذیری را برمی‌شمرد و می‌افزاید: اینها جزئیاتی هستند که دانشکده‌های معماری ما کمتر به آنها گرایش دارند و به تازگی توجه به این موضوعات در دانشکده‌های معماری و مرمت مرسوم شده است.


حناچی تاکید می‌کند: کار بسیار پیچیده‌ای است؛ اینکه ما چطور می‌توانیم ضمن احترام به گذشته و عدم تکرار آن حرف جدیدی در معماری بزنیم که آن حرف برآیند احترام به گذشته و متعلق به زندگی امروزی باشد. من معنای معماری اسلامی ایرانی را اینگونه تعریف می‌کنم. لزوما اینکه ما هر بنایی را با قوس ۵و۷، گنبد و مناره تعریف و تکرار کنیم معماری اسلامی نخواهد شد. آن زمان که مفهومی به نام معماری متاثر از فرهنگ اسلامی به وجود آمده هم به همین موضوع توجه کرده است.

وی نمونه‌هایی همچون کاخ اردشیر و ایوان‌مدائن دو اثر دوره ساسانی، کاخ فیروزآباد با گنبد و ایوان آن را نمونه‌های باارزش معماری پیش از اسلام برمی‌شمرد و در بیان مقایسه معماری گنبد و ایوان پیش و پس از اسلام می‌گوید: وقتی ایوان مدائن اثر دوره ساسانی یا کاخ فیروزآباد که قدیمی‌‌ترین گنبد ایرانی و اثری متعلق به دوران ساسانی و پیش از اسلام است را با نخستین گنبدهای پس از اسلام در قرن چهارم و در شهرهای مختلف اصفهان مقایسه می‌کنیم که مساجد را شکل می‌دهند، می‌بینیم که هندسه آن تغییر جدی نکرده است. اصول همان اصول است اما در تداوم، تکامل پیدا کرده است.

حناچی ادامه می‌دهد: چهارطاقی‌های آتشکده‌های دوره ساسانی به نوعی گنبدهای پخی است که در آن دوران ساخته شده اما این گنبدها در دوران اسلامی توسعه و هندسه پیدا می‌کند و به جزئیات آن توجه می‌شود. به عنوان نمونه، گنبد خاکی مسجد جامع اصفهان اوج این هنر است و از این موارد زیاد داریم که عین این ترجمه است؛ در تداوم گذشته، ضمن احترام به گذشته آثار جدیدی آفریده شده که در عین اینکه ایرانی هستند اما متعلق به زمان خودشان هستند.

به گفته معاون وزیر راه و شهرسازی، وقتی گنبدهای پیش از اسلام را با گنبدهای پس از اسلامی مقایسه ‌کنیم می‌توانیم بگوییم که اینها از یک خانواده هستند اما نمی‌توانیم بگوییم تکرار هستند حتی جنس مصالح نیز تغییر کرده است و این اصلی است که باید به آن متذکر شویم که ما باید در ترجمه امروز، معماری تداوم یافته را پیدا کنیم.

وی مشکلات اجرا را از مهمترین دلایل محقق نشدن معماری تداوم یافته دیروز با خلق آثار معماری معاصر عنوان می‌کند و می‌گوید: حداکثر استفاده و جرم گذاری در زمین دست معماران را می‌بندد و این یکی از موانع جدی به ویژه در سطوح مسکونی است. در قدیم در سطوح مسکونی تنوع در معماری را به وفور داشتیم. بدین‌معنا در محلات شاهد خانه‌های کوچک، متوسط و بزرگ با رعایت اصول معماری و شهرسازی بودیم و اینها در کنار هم بودند و با هم زندگی می‌کردند.

حناچی در پایان با تاکید بر رعایت ظرافت‌های‌معمارانه به نقد مسکن مهر می‌پردازد و می‌گوید: مسکن مهر نوعی مسکن حمایتی است. نوعی مسکن مورد حمایت قرار گرفته است و فقط یک قشر از اقشار جامعه و چند دهک محدود را پوشش می‌دهد در حالی که در جامعه همه اقشار باید در کنار هم زندگی کنند.